Smart Buildings: More Than Just Bricks and Bytes

Arnaud Deneyer (Buildwise)

Arnaud Deneyer, Program Lead bij Buildwise, laat er geen twijfel over bestaan: smart buildings zijn geen modewoord, maar een sleuteltechnologie voor de energietransitie én een hefboom voor comfort, veiligheid en productiviteit. Tijdens BuildUp schetste hij hoe smart buildings een maatschappelijke meerwaarde creëren, in lijn met de ambities van de Europese Unie rond duurzaamheid en energie-efficiëntie.

Wat is een smart building?

De vraag lijkt eenvoudig, maar volgens Deneyer bestaan er net zo veel definities als betrokken partijen. Europese instanties omschrijven een smart building als een gebouw dat kan detecteren, interpreteren, communiceren en actief reageren. Frankrijk hanteert een definitie die de nadruk legt op het oplossen van uitdagingen rond energie, milieu en economie.

Wat al die omschrijvingen gemeen hebben, zijn drie kerncomponenten: data en inzichten, automatisatie en optimalisatie, en gebruikersinteractie. Voor Buildwise betekent een slim gebouw vooral "een duurzaam en energie-efficiënt gebouw dat dankzij een slim ontwerp, de nodige installaties en geconnecteerde systemen, op een efficiënte manier gebruikt en beheerd kan worden." 

Zes toepassingsdomeinen

Deneyer structureerde zijn verhaal rond zes domeinen waarin smart buildings het verschil maken:

• Energie en comfort: De eerste twee domeinen overlappen deels. Hier gaat het onder meer over het correct beheer van technische installaties, piekbelastingen vermijden en het checken van de technische prestaties.
• Onderhoud: Volgens Deneyer is België een slechte leerling als het aankomt op het onderhoud van de systemen. Controleer of de systemen nog goed werken, of de gegevens correct geregistreerd worden. Bekijk regelmatig de foutdetectie om lekken en corrosie tijdig op te sporen.
• Veiligheid en security: Gaande van brandveiligheid en inbraakbeveiliging tot cyberveiligheid en bescherming tegen weersinvloeden.
• Gezondheid en zorg: Het is belangrijk dat de luchtkwaliteit binnenshuis frequent wordt gemeten. Plaats ook valdetectie en thuishulpsystemen. Camera's en sensoren kunnen onder meer ongebruikelijke patronen en geluiden detecteren.
• Facilitair beheer: Maak efficiënt gebruik van werkplekken en vergaderzalen. Voorzie bijvoorbeeld poetsploegen op basis van bezettingsgraad en geolocatie van gebruikers.

Een Europese push

De noodzaak voor smart buildings is volgens Deneyer niet vrijblijvend. Europa ziet digitalisering van gebouwen als een cruciale hefboom voor de energietransitie, een vermindering van de uitstoot van broeikasgassen en de creatie van duurzamere stedelijke omgevingen. Nieuwe richtlijnen zoals de Energy Efficiency Directive en de herziening van de Energy Performance of Buildings Directive (EPBD) leggen een duidelijke koers af. 

"Europa versnelt, maar België hoort bij de achterblijvers in smart buildings"

Belangrijke concepten binnen de EPBD zijn:

• Zero-emission buildings: Vanaf 2030 wordt de norm voor nieuwe gebouwen verhoogd van 'bijna-energieneutrale gebouwen' naar 'emissievrije gebouwen'.
• Building Automation Control Systems (BACS): Niet-residentiële gebouwen - met een vermogen >290 kW - moeten beschikken over een gebouwautomatisering en een gebouwcontrolesysteem dat het energieverbruik monitort, de energie-efficiëntie van het gebouw toetst, en communiceert met verbonden technische bouwsystemen en andere apparaten. In Brussel is de maatregel al van kracht sinds 1 januari 2025, in Vlaanderen gaat hij in op 31 december 2025. Wanneer de maatregel in Wallonië in werking treedt, is nog niet beslist.
• Smart Readiness Indicator (SRI): Een score die de slimme gereedheid van een gebouw kwantificeert, met aandacht voor de optimalisatie van energie-efficiëntie, gebruikersgerichtheid en aanpassing aan signalen van het elektriciteitsnet.

De Europese druk komt niet uit de lucht gevallen. De uitdagingen zijn groot: 75% van de gebouwen in Europa is energie-inefficiënt, de binnenluchtkwaliteit laat te wensen over, en de Europese Unie streeft naar een reductie van 90% in CO₂-uitstoot tegen 2050.

België hinkt achterop

In een studie uit 2017 die peilt naar de paraatheid van Europese landen als het aankomt op smart buildings, behoorde België tot de achterblijvers, samen met landen als Griekenland en Portugal. De Scandinavische landen Zweden, Finland en Denemarken, én Nederland namen dan weer het voortouw. Het grootste aandeel van de Europese landen bevindt zich in het middenblok met zeven landen die als 'volgers' worden bestempeld, en 11 landen als 'voorzichtige gebruikers'.

Voor België is het belangrijk snel te schakelen, niet alleen om de Europese doelstellingen te halen, maar ook om economische kansen te grijpen. Want de Europese Commissie voorspelt dat de Europese markt voor smart buildings zal groeien met 20 à 30%, met vooral energiebeheer en security als kernsegmenten.

"Smart buildings zijn geen gadget, maar een hefboom voor comfort, duurzaamheid en productiviteit"

Wat levert zo'n investering op?

De meerwaarde van zo'n smart building reikt verder dan de technologie alleen. Enerzijds zijn er de directe baten: lagere energiekosten, lagere onderhoudskosten en een vermindering van de totaal benodigde kantoorruimte. Anderzijds zijn er de indirecte baten: een beter bedrijfsimago voor de gebouweigenaar, een grote tevredenheid van de gebouwgebruikers en een verhoogd welzijn en een hogere productiviteit van de werknemers. 

Slim energiemanagement

Een slim energiemanagement vormt een van de krachtigste troeven van een smart building. Het draait om meer dan enkel besparen: het is een slimme manier om installaties optimaal af te stellen en verbruikers en lokale opslagcapaciteit te sturen in functie van het aanbod aan hernieuwbare energie. Door rekening te houden met dynamische energietarieven en de piekbelasting op het elektriciteitsnet te vermijden, wordt niet alleen het verbruik verlaagd, maar dalen ook de kosten aanzienlijk. Een bijkomende hefboom ligt bij de gebruiker zelf: via inzichten in energie- en gebruiksdata kan gedrag bijgestuurd worden, wat het verbruik verder doet dalen.

Slim onderhoud

Een slim onderhoud zorgt ervoor dat gebouwen niet alleen efficiënter, maar ook betrouwbaarder functioneren. Door instellingen vanop afstand na te zien en bij te sturen, kan veel sneller ingegrepen worden wanneer er zich problemen voordoen. Bovendien maakt de technologie een betere planning van interventies mogelijk: onderhoud hoeft niet langer reactief te gebeuren, maar kan proactief ingepland worden op basis van real-time data.

Een belangrijk element hierin is fault detection and diagnostics. Slimme systemen detecteren sneller – en soms zelfs automatisch – de oorzaak van een probleem, waardoor technici niet langer tijd verliezen met zoeken. Via wayfinding kan het te onderhouden gebouwelement bovendien probleemloos gelokaliseerd worden. Het resultaat is een aanzienlijke tijdswinst en een hogere kwaliteit van dienstverlening: installaties liggen minder lang stil, comfortproblemen voor de eindgebruikers worden tot een minimum beperkt en de onderhoudskosten dalen.

Slim beheer van werkplekken

Slim beheer van werkplekken richt zich op het efficiënt en toekomstgericht inzetten van de beschikbare ruimte. Een hoger rendement behalen kan door enerzijds de ruimte optimaler te benutten, en anderzijds door de beleving van de werknemers te optimaliseren. Door werkplekken af te stemmen op hun voorkeuren en noden – denk aan temperatuur, geluidsniveau of flexibiliteit in het gebruik – wordt niet alleen de tevredenheid verhoogd, maar ook de productiviteit.

Hoe begin je eraan?

Om de stap naar smart buildings concreet te maken, stelde Buildwise een stappenplan op:

• Stap 1 - preliminaire marktverkenning en consultatie:
  • Verkenning van de markt, consultatie van de stakeholders, identificatie van de noden en meerwaarden.
• Stap 2 - vastleggen van het doel:
  • Wat is het algemene doel van het project? Wat zijn de prioriteiten?
• Stap 3 - in kaart brengen van de functionele wensen:
  • Waartoe moeten de installaties in staat zijn en wat zijn de benodigde diensten? Krijg inzicht in de user journeys.
• Stap 4 - in kaart brengen van de technische eisen:
  • Bepaal aan welke technische eisen voldaan moet worden om de functionele wensen te kunnen vervullen. Deze eisen bepalen mee hoe geavanceerd de smart building precies moet zijn. Denk daarbij ook toekomstgericht.
• Stap 5 - opmaken van een bestek:
  • Beschrijf de projectgerelateerde wensen en eisen op een neutrale, merkonafhankelijke manier in het bestek.
• Stap 6 - uitvoering van de bepalingen uit het bestek:
  • De uitvoering van het bestek moet nauw worden opgevolgd, met vroege betrokkenheid van alle stakeholders en duidelijke afspraken over rollen en verantwoordelijkheden. Een juiste inregeling is cruciaal om later performant werkende systemen te garanderen.
• Stap 7 - oplevering van het project:
  • De oplevering markeert de overgang van uitvoering naar exploitatie en omvat de overdracht van alle relevante informatie én de hardware- en softwaresleutels, zodat beheer en onderhoud van de installaties mogelijk wordt.
• Stap 8 - gebruik van het gebouw en borging van de performantie over de levensduur:
  • Een gebouw is nooit volledig 'af' bij oplevering. Het eerste jaar vraagt intensieve opvolging en bijsturen volgens het werkelijke gebruik.

Daarnaast wees Deneyer op aandachtspunten die vaak onderschat worden: interoperabiliteit en compatibiliteit tussen systemen, cybersecurity, betrouwbaarheid, privacy en eigendom van data, commissioning, beheer en onderhoud van slimme systemen en zelfs draadloze dekking.

Download hier de Innovation Paper.

Wie is Arnaud Deneyer? 
Arnaud Deneyer, Ir Arch (Mons 1999) is Program Lead Smart Application & Energy Performance bij Buildwise, het innovatiecentrum voor de bouwsector. Met meer dan 20 jaar ervaring in technische installaties heeft hij bijzondere expertise in verlichting en managementsystemen. Hij heeft uitgebreide ervaring zowel op het gebied van praktische installaties als op het gebied van regelgeving en normen. Sinds januari 2024 is hij verantwoordelijk voor de Commissie Smart Buildings en het Cluster Smart Building, dat meer dan 60 innovatieve bedrijven op het gebied van intelligente bouw en installaties samenbrengt.

www.buildwise.be