Bouwfouten bij plaatsing van ETICS

Confronterende analyse van vier cases

Sommige aannemers maken er echt een zootje van, zo getuigen enkele van de cases - en foto's - die Technisch Raadsman Koen Heymans, bouwexpert en gerechtsdeskundige, recent openbaar maakte tijdens een interview over de meest gemaakte fouten bij het plaatsen van ETICS. Veel van de miskleunen zijn te wijten aan een gebrek aan kennis over de basisbeginselen en algemene technische vaardigheden, zo blijkt.

Bouwfouten spotten is een expertise

Met meer dan twintig jaar ervaring in nieuwbouw, renovatie en restauratie van gebouwen, is Koen Heymans geen nieuw gezicht in de sector. Als ingenieur voert hij sinds 2013 ook opdrachten uit als technisch raadsman, is hij erkend als VIK-Ingenieur-Expert®, lid van de Belgische Kamer van Deskundigen KGSO-CEJA en Arbitragekamer van Deskundigen AKD-CAE. 

"Bouwfouten zijn meestal terug te leiden tot een gebrek aan basiskennis. In het geval van ETICS is een fout aan de basis genoeg om een volledige gevel te ruïneren." Verder in het artikel wordt duidelijk dat een fout tegen het plaatsen van een ETICS-systeem vrijwel nooit alleen komt.

"Onkunde is een belangrijk probleem in de bouwsector, terwijl aannemers in principe alle tools hebben om een opdracht tot in de puntjes af te werken. In de TV 257 staat bijvoorbeeld perfect beschreven hoe de opbouw van een ETICS dient te gebeuren: van start tot finish." 

     "De aanbevelingen in relevante TV's van Buildwise, die toch beschouwd zouden moeten worden als basiskennis voor elke pleisteraar/aannemer, worden vaak straal genegeerd"  

Heymans handelt zo'n 100 bouwdossiers per jaar af. Hoewel fouten bij het plaatsen van deze gevelisolatiesystemen vrij uitzonderlijk zijn, mogen de gevolgen niet onderschat worden.

ETICS: een kleine opfrisbeurt

‘External Thermal Insulation Composite Systems with rendering’, kortweg ETICS, valt vrij te vertalen als ‘buitengevelisolatiesystemen met bepleistering’. Deze isolatiesystemen worden door elke ETICS-fabrikant als gesloten systeem aangeboden. Dat betekent dat ze voorwerp uitmaken van een zogenaamde gebruiksgeschiktheidsverklaring (zoals een technische goedkeuring), waarin beschreven staat dat het geplaatste isolatiesysteem moet bestaan uit de onderdelen die door de fabrikant beschreven worden. "In de praktijk worden niet altijd gesloten systemen toegepast. Als u het op veilig wilt spelen, dan is het belangrijk dat u zich hier als aannemer of pleisteraar aan houdt", zegt Heymans.

Een ETICS-systeem is standaard opgebouwd uit:

• Thermische isolatie. 
• Bevestigingsmiddelen (lijm en/of mechanische bevestigingen). 
• Profielen (start-, hoek- en stopprofielen)
• Bepleistering. 

Een iets grondigere opfrissing nodig? Raadpleeg het dossier 'ETICS: hinderpalen en aandachtspunten'.

Fout aan de basis zorgt vaak voor sneeuwbaleffect

"Als ik één fout aan de basis ontdek, dan blijft het vaak niet bij één."

Niet elk dossier belandt bij de rechtbank, en in veel gevallen kan er geen beroep gedaan worden op de tienjarige aansprakelijkheid van de aannemer. "Die aansprakelijkheid geldt bij structurele gebreken of in het geval de stabiliteit van het hele gevelsysteem in het gedrang komt. Het is vaak moeilijk om dat bij ETICS hard te maken."

"Bij één project moest de volledige isolatie worden verwijderd en opnieuw geplaatst. De herstelkosten waren circa €20.000, zonder de kosten voor pleisterafwerking mee te rekenen" 

Casestudy 1: gebreken in cascade 

Het eerste dossier dat Heymans voor ons uit de doeken doet, is meteen een lijvig exemplaar. Niet één bouwfout, maar wel een opeenstapeling van slechte keuzes, die leidden tot een schadebegroting van meer dan 20.000 euro. "Foutief geplaatste sokkelprofielen, isolatieplaten, onvoldoende verlijming van de isolatieplaten, verkeerd geplaatste pluggen enz. "Het volledige gevelsysteem moet eraf", vertelt Heymans.

Foutieve opbouw (foto 1)

Een goede installatie begint, zoals steeds, bij de basis. "Als die niet goed zit, dan weet ik bijna met honderd procent zekerheid dat er nog gebreken zullen opduiken", zegt Heymans. Op foto 1 valt meer dan één 'bouwfout' te ontdekken. Het getrainde oog ziet meteen dat de isolatieplaat omgekeerd geplaatst is. De zijde die verlijmd of met een plug bevestigd wordt tegen de draagmuur zit aan de buitenkant. Dat kan een invloed hebben op de verdere afwerking met bepleistering."

Tegenwoordig bieden fabrikanten doorgaans enkel nog isolatieplaten aan waarbij er geen verschil meer is tussen de voor- en de rugzijde, wat maakt dat hier geen fouten meer tegen gemaakt kunnen worden. 

Het tweede wat opvalt op foto 1, is dat de isolatieplaat eigenlijk hangt te zweven. "Je moet altijd starten met het plaatsen van de sokkelisolatie, dit is de isolatie ter hoogte van de plint. Daarna volgt de plaatsing van het startprofiel waarop de isolatieplaten van het ETICS-systeem aansluiten." In dit geval wordt het zeer moeilijk om de isolatieplaten nog correct tegen het startprofiel te plaatsen. "De kans dat er een gigantische koudebrug ontstaat, is zeer groot." 

Gebrekkige aansluiting isolatieplaten (foto 2)

De plooimeter tussen de twee isolatieplaten vertelt eigenlijk al het volledige verhaal. Heymans: "De 'ruimte' tussen de isolatieplaten is het gevolg van een slechte plaatsing en verlijming. Om de fout te maskeren en om koudebruggen zoveel als mogelijk te vermijden, heeft de aannemer hier getracht om de ruimte tussen de platen op te vullen met PUR-schuim. We zien een beetje PUR uit de voeg steken, maar het is onvoldoende om de spleet volledig op te vullen."

"Platen met een tand-/groefverbinding zijn makkelijk te plaatsen en sluiten in principe altijd perfect op elkaar aan. Dit getuigt van onkunde en gepruts", aldus Heymans. "Het is duidelijk dat deze aannemer geen notie heeft van wat er in de TV 257 en in de ATG (technische goedkeuring) van de isolatieplaten beschreven staat."

Een lappendeken van fouten (foto 3)

Het lijkt een grap, maar wel een waar niemand kan om lachen, al zeker de bouwheer en de expert niet. "Er was geen plan, de bevestigingspluggen werden lukraak geplaatst, regels rond spanningsconcentratie straal genegeerd." 

Bij het opbouwen van een ETICS-systeem is het de bedoeling om zo weinig mogelijk isolatieplaten te plaatsen en naden te creëren. Dat betekent dat er een plan moet gemaakt worden met een soort 'plaatsings-/legpatroon'. De positionering is hier allesbehalve uniform. Daarenboven is er bij dit voorbeeld een reëel gevaar op scheurvorming omdat de voegen tussen de isolatieplaten zich in zones van spanningsconcentratie bevinden. In dit geval vanaf de linker bovenhoek van het raam.

"Als men volgens de regels van de kunst wil werken, dan had de aannemer hier een paneel moeten plaatsen waarbij een hoek werd uitgezet (L-paneel). Als deze muur bepleisterd wordt, zoals die er nu uitziet, dan is de kans groot dat er op termijn een scheur of meerdere scheuren ontstaan. Als dat gebeurt, dan is waterinfiltratie onvermijdelijk en kan ook vorst veel schade berokkenen."

Blootstelling aan de 'elementen' (foto 4)

Eenmaal de isolatieplaten zijn aangebracht, is het zaak om ze zo snel mogelijk af te werken met pleister. Doet men dat niet binnen een bepaalde tijdsbestek, dan is er een groot gevaar op degradatie. "In dit geval is de gevel te lang blootgesteld geweest aan uv, regen en wind. Bovendien hebben vogels in de platen gepikt, wat ook meteen putten in het materiaal veroorzaakte."

Valt dit nog te redden? "Men zou de platen kunnen opschuren," zegt Heymans "maar zelfs dan lijkt een perfecte afwerking quasi onmogelijk." 

Casestudy 2: plat dak met uitbouw

Ook de tweede casestudy getuigt van een reeks verkeerde beslissingen. Deze leidden op hun beurt tot een afwerking die niet aan de esthetische eisen van de bouwheer voldeed.

Muur brokkelt langzaam af (foto 5)

Op foto 5 zijn twee tegeldragers voor terrastegels op een plat dak te zien. "De isolatie is hier rechtstreeks op de dakafdichting aangebracht. Geen startprofiel te zien, waardoor de isolatie letterlijk met de 'voeten' in het water staat."

De tegels sluiten ook te dicht op de muur aan, waardoor vuil zich makkelijk kan ophopen en vocht moeilijker weg kan. Resultaat? "De muur neemt vocht op en brokkelt af."

Wapeningsnet tegen isolatieplaat (foto 6)

Een correcte positionering van het wapeningsnet (oranje) in de wapeningslaag van een buitengevelisolatiesysteem is van fundamenteel belang voor de structurele betrouwbaarheid en levensduur van het gevelisolatiesysteem. Alleen op deze manier kan schade door scheurvorming of loskomende afwerking worden voorkomen. Tijdens zijn inspectie ontdekte Heymans dat het wapeningsnet niet correct geplaatst was. "De netlaag zat te dicht tegen de isolatie aan, in plaats van correct ingebed te zijn in de bovenste helft van de grondpleister (grijs)." 

“Waarschijnlijk is het wapeningsnet tegen de isolatieplaten geplaatst en vervolgens met pleisterwerk oversmeerd. Het wapeningsnet zit te diep in de pleisterlaag, waardoor het de beoogde functie niet kan uitoefenen.”  Er kunnen scheuren ontstaan bij insprongen, raamopeningen en andere gevoelige zones. In eerste instantie zijn die scheuren alleen zichtbaar in de afwerking, maar na verloop van tijd kunnen ze zich meer gaan manifesteren.”

Afwerkingsgraad laat te wensen over (foto 7)

In dit voorbeeld (foto 7) werden de bevestigingspluggen weliswaar in een patroon geplaatst, maar op thermisch vlak onvoldoende geïntegreerd in de isolatieplaten. Daardoor reageert de pleister anders op de plekken waar pluggen zitten, wat leidt tot kleurverschillen. De witte vlekken zijn het beste bewijs dat er een fout is opgetreden bij het plaatsen van de pluggen.

"We kunnen niet precies vaststellen hoe dit gevelsysteem is opgebouwd, maar er zijn verscheidene factoren die de verkleuringen zouden kunnen hebben veroorzaakt. Het is mogelijk dat er een onjuiste methode is gebruikt om de pluggen te plaatsen, dat er verkeerde pluggen zijn gebruikt, of dat er iets anders is gebeurd waardoor de pleisterlaag reageert op de pluggen."

Volgens Heymans is het aanbrengen van een extra afwerklaag geen optie.

Casestudy 3: verkeerde profielen en gebrekkige afwerking

Het lijken wel doe-het-zelfoplossingen, maar ook onderstaande gebrekkige plaatsing is het werk van een 'aannemer/pleisteraar'. Naast een gevel die ongedierte uitnodigt, ging de aannemer duidelijk in de fout bij de installatie van ETICS in de buurt van een raam, waardoor in de toekomst mogelijks scheuren gaan ontstaan. 

Hoek- in plaats van startprofiel bij ETICS-afwerking aan dakopstand (foto 8)

De afbeelding toont de dakopstand van een gebouw met een ETICS-opbouw. In plaats van een correct startprofiel is hier geopteerd voor een hoekprofiel met wapeningsgaas. Dit profiel is ontworpen om gepleisterd te worden in verticale of hoekaansluitingen, niet om als aanzet van een ETICS-systeem te dienen.

"In dit geval is de onderkant van het systeem open, waardoor ongedierte vrije toegang heeft tot het isolatiepakket. De gevolgen hiervan zijn structureel: muizen of ratten kunnen gangen en nesten maken, wat leidt tot degradatie van het volledige ETICS-systeem."

Het geplaatste hoekprofiel is ontworpen voor pleisterafwerking, niet voor structurele ondersteuning of afdichting.

Foutieve uitvoering boven het raam (foto 9)

Op deze foto is te zien hoe de aannemer een vaak voorkomende fout maakt in de afwerking van het ETICS rond een raamopening. De combinatie van ontbrekende L-panelen, doorlopende hoekprofielen en een slordige stucwerkaanzet duidt op een cascade van fouten.

"Wat we zien, is een afzonderlijke isolatieplaat boven het raam in plaats van een uitgesneden isolatieplaat (L-paneel) die de bovenhoek van de raamopening overlapt. Het gebruik van afzonderlijke isolatiestukjes boven ramen is onverantwoord, verhoogt de spanningsgevoeligheid en leidt op termijn tot scheurvorming."

Casestudy 4: verkeerde opbouw plint en aansluiting met ETICS (foto 10)

De laatste 'bad practice' (foto 10) toont de overgang van een gevel met sierpleister (ETICS-systeem) naar een sokkelbekleding (plint) in natuursteen, op maaiveldniveau. Tussen deze materialen is geen duidelijke waterafvoerende rand of profiel aanwezig. Integendeel: het pleisterwerk eindigt op de bovenkant van de sokkel, zonder uitsprong of overkraging.  

De fout in de uitvoering, namelijk het ontbreken van een overkragend sokkelprofiel bij de aansluiting van het ETICS op de plint, is in strijd met de regels van de kunst en kan leiden tot vochtschade en versnelde degradatie van het ETICS. "Het is essentieel om de aansluiting correct uit te voeren met een geschikt startprofiel om de duurzaamheid van het ETICS-systeem te waarborgen."

Samengevat: vijf structurele pijnpunten bij ETICS

* Foute start en instabiele isolatiebasis
* Gebrekkige kennis van technische opbouw (ATG's en TV 257)
* Onjuiste materiaaltoepassing 
* Geen kwaliteitscontrole, mogelijk vertraagde schade
* Geen gesloten systeem, dus geen productgarantie