Infiltrerende bestrating voor een duurzame stedelijke ontwikkeling

De roep om waterdoorlatende of waterpasserende oplossingen wordt alsmaar luider

Stedelijke gebieden worden steeds vaker geconfronteerd met extreme weersomstandigheden. Hevige regenbuien en langere droogteperiodes stellen de infrastructuur op de proef. Zonder te ontharden of slim te verharden met waterdoorlatende of waterpasserende producten worden de problemen steeds groter. Infiltrerende bestrating is daardoor niet langer een luxe, maar een noodzaak. Door te investeren in de juiste materialen en technieken kunnen overheden en steden hun infrastructuur toekomstbestendig maken en bijdragen aan een gezondere leefomgeving voor hun inwoners.

WAAROM ONTHARDEN?

Infiltratie van regenwater

Waterdoorlatende en waterpasserende oplossingen helpen om regenwater op een natuurlijke manier in de grond te laten infiltreren. Dit vermindert de druk op het rioleringssysteem en voorkomt wateroverlast op straten en pleinen. Bovendien helpt het om het grondwaterpeil op natuurlijke wijze aan te vullen en verbetert het de kwaliteit van het grondwater. Als we niet ontharden of slim verharden met waterdoorlatende of waterpasserende producten, kunnen verschillende problemen ontstaan.

Wateroverlast en overstromingsgevaar

Traditionele verhardingen, zoals beton en asfalt, kunnen een teveel aan regenwater niet absorberen. Het water stroomt daardoor af naar lagergelegen gebieden, waar de grondwaterspiegel in onbalans is en de riolering met (te) kleine kolken overbelast raakt. Die kunnen het vele hemelwater niet aan waardoor straten, tuinen, kelders … overstromen.

Sinds enkele decennia zien we hoe overstromingen in steeds meer gebieden een reëel gevaar vormen. Zomeronweders met zware neerslag, waarbij er minstens 20 millimeter regen valt, komen vandaag bijna dubbel zo vaak voor als in de jaren 1950. Bovendien is de hoeveelheid regen die op zo’n dag valt sterk gestegen en nemen de piekdebieten toe. Dat gaat samen met een stevige stijging van het overstromingsrisico.

Droogte, verminderde waterkwaliteit en verzakkingen

Ook als de riolering het regenwater wel aankan, is de afvoer ervan geen goed idee. Dit verstoort namelijk de natuurlijke watercyclus, wat leidt tot uitdroging van de bodem, watertekorten in de zomer en een verminderde waterkwaliteit in rivieren en meren. Bovendien kan door een gebrek aan waterdoorlatende oppervlakken de grond uitdrogen en verzakken.

Hitte-eilanden

En dan is er nog dat andere probleem. Traditioneel verharde oppervlakken absorberen het zonlicht, zeker als ze uit donkere materialen bestaan, waarna ze het licht als warmte afgeven. Zo stijgt de omgevingstemperatuur en krijgen we hitte-eilanden in verstedelijkte omgevingen.

ACTIE VEREIST

Wetgeving in Vlaanderen

In Vlaanderen is de wetgeving rond ontharding geregeld door verschillende regels en verordeningen. Dit zijn de drie belangrijkste:

1. Vrijstelling van vergunningsplicht. Sinds 1 januari 2023 zijn veel handelingen rond afbraak van constructies en verhardingen vrijgesteld van vergunningsplicht om ontharding te stimuleren.
2. Gewestelijke Stedenbouwkundige Verordening Hemelwater (GSVH). Deze verordening stelt eisen aan de afvoer en infiltratie van regenwater bij nieuwbouw en renovatieprojecten. De kern van deze regelgeving is dat hemelwater maximaal op eigen terrein opgevangen, hergebruikt en/of geïnfiltreerd moet worden door middel van hemelwaterputten, infiltratiesystemen en buffervoorzieningen. Er mag dus geen water afstromen naar het openbaar domein.
3. Vlaanderen Breekt Uit. Dit programma heeft als doel een onthardingsgolf te realiseren in Vlaanderen door projecten te ondersteunen en kennis te verspreiden.

Hemelwaterverordening is nobel maar wordt door elke milieuambtenaar anders geïnterpreteerd

Nood aan eenduidige voorschriften

In de sector horen we wel dat het doel van de hemelwaterverordening nobel is, maar dat ze in de praktijk door elke milieuambtenaar anders geïnterpreteerd wordt. Kleischelpen worden in Koksijde bijvoorbeeld beschouwd als waterdoorlaatbare verharding, maar in Knokke worden ze niet toegelaten. Er is dus dringend nood aan een eenduidig bouwvoorschrift, dat bovendien ook rekening houdt met het soort ondergrond. Zo heeft waterdoorlaatbare verharding op kleigrond bijvoorbeeld weinig zin omdat de insijpeling hier uiterst beperkt is.

Waterdoorlatend of waterpasserend

Waterdoorlatende oplossingen

Bij waterdoorlatende oplossingen zakt het regenwater dwars door de structuur van het materiaal naar de ondergrond. De doorlatendheidsfactor is hier minstens 5,4*10-5 m/s. Poreuze betonstenen, drainerend asfalt, grasdallen, kunstgras en grindroosters komen allemaal in aanmerking. Deze oplossingen zijn ideaal voor parkeerterreinen, maar vaak minder geschikt voor zware verkeersbelasting omwille van de poreuze materiaalsoorten. Al zijn er vandaag bijvoorbeeld wel grindmatten die ook geschikt zijn voor zware belasting.

Waterpasserende oplossingen

Bij waterpasserende oplossingen infiltreert het regenwater via bredere, open voegen tussen de stenen, speciale legpatronen, perforaties in het materiaal of drainage-elementen. De minimale eis hier is 10% voegopening en een doorlatendheidsfactor van minstens 5,4*10-5 m/s. Daarvoor worden dichte stenen of tegels met afstandshouders of perforaties gebruikt. Deze oplossingen zijn ook geschikt voor wegen en parkeerplaatsen met een hogere verkeersbelasting, omdat de materialen zelf niet poreus zijn.

Voordelen op lange termijn
Hoewel de aanleg in eerste instantie duurder kan zijn, biedt waterdoorlatende of waterpasserende bestrating zeker besparingen en voordelen op lange termijn. Het gebruik van kwalitatieve producten zorgt voor een langere levensduur. Naast lagere waterbeheer- en onderhoudskosten en minder schade door wateroverlast, wordt de maatschappelijke en ecologische meerwaarde steeds belangrijker als we willen bijdragen aan duurzame steden en gemeenten.

MATERIALEN om te ontharden

Betonstenen

De keuze aan betonstraatstenen is groot. Zo zijn er betonstenen met aan de zijkanten brede nokken of afstandshouders, waardoor er uniforme brede voegen ontstaan. Verder zien we betonstenen met drainageopeningen, gemaakt door de vorm van de stenen na het leggen, betonklinkers in de vorm van een L of T die men in een open verband legt, betonstenen met een open ruimte van 42%, betonoplossingen met een horizontale afwatering, ... En dan zijn er ook nog poreuze betonstraatstenen die water doorlaten dankzij de betonsamenstelling. Deze stenen hebben een lagere splijttreksterkte (> 2,5 MPa) maar sluiten mooi aan, waardoor ze makkelijker begaanbaar zijn.

Kleiklinkers

Ook kleiklinkers – beschikbaar in meerdere afmetingen en kleuren – kunnen perfect regenwater doorlaten. Ze laten het water infiltreren via brede voegen, waardoor het snel wegvloeit en er ook minder kans is op algen, mossen en onkruid in de voegen.

Natuursteen

Ook een oppervlak uit natuursteen, bijvoorbeeld kasseien of plavuizen, met een brede voeg is waterdoorlatend als men gebruik maakt van afstandshouders of voegt met drainerende voegspecie of zand. Natuursteen is beschikbaar in tal van soorten en kleuren, met verschillende formaten en oppervlakte-afwerkingen. De natuursteen moet natuurlijk vorstbestendig zijn, maar vele soorten zijn ondertussen perfect geschikt voor buiten. Ideaal voor pleinen, straten, parkeerplaatsen en voetgangerszones.

Grasdallen

Grasdallen in beton of kunststof kunnen als waterpasserende bestrating gebruikt worden, op voorwaarde dat ze op een doorlatende structuur liggen. Ze hebben openingen waar gras – of eventueel grind – in kan groeien. Deze openingen moeten minstens 25% van de totale oppervlakte bedragen, zodat het water goed kan infiltreren.

Grasdallen bevorderen groen en biodiversiteit, waardoor ze ideaal zijn voor groenzones en ecologische parkeerplaatsen. Ze zijn minder geschikt voor zwaar verkeer en vereisen regelmatig onderhoud om een gelijkmatige grasgroei te behouden.

Ondergronds infiltratiesysteem
Wanneer water zich ophoopt in de funderingslaag onder de bestrating, ontstaat verzeping. Hierdoor verandert de onderlaag in een modderige, onstabiele massa, wat de draagkracht vermindert en kan leiden tot verzakkingen en het verschuiven van stenen.
Om verzeping te voorkomen, is een goede drainageplanning essentieel. FluvioStones van ArtStone - holle bufferblokken onder de bestrating - kunnen verzeping tegengaan door tijdelijk het water te bufferen in de holte (100 l/m²) en het hemelwater trager in de ondergrond te laten infiltreren.

Grind, split en dolomiet

Grind en andere steenslagsoorten zijn waterdoorlatend en eenvoudig te plaatsen. Ideaal voor parkeerzones, bermen en noodwegen. Deze materialen worden gebruikt om halfverharding aan te leggen met een open structuur.

Bij intensief gebruik zonder versteviging kunnen grind, split en dolomiet verschuiven. Vandaar dat het een goed idee is om ze te combineren met grindroosters uit kunststof. Zo’n stabilisatiemat verdeelt de druk beter wanneer er een voertuig over rijdt en voorkomt dat de steenslag in de ondergrond wordt geduwd. Ofwel hebben deze matten een honingraatstructuur, ofwel vertonen ze wigvormige ruimten in alle richtingen waarin het vulmateriaal zich door belasting steeds vaster zet. Dergelijke matten gaan ook de groei van onkruid en plantenwortels tegen als er onderaan geotextiel tegen kleeft of indien de matten een fijn raster vertonen. Er bestaan grindroosters voor zowel fijne als grove steenslag (of beide) en in verschillende kleuren, passend bij die van het grind zodat het niet stoort wanneer de mat zichtbaar is.

Met dank aan ACO, ArtStone, ECCO Products, E.L.S. Garden, MBI De Steenmeesters, Stone Life, Vande Moortel, Vandix en Wienerberger